Nặn tò he và xếp lá dừa tại Thảo Cầm Viên vào ngày Tết Đoan Ngọ 2025

Cuộc sống không ngừng đổi thay và phát triển, kéo theo sự ra đời của vô vàn món đồ chơi hiện đại. Thế nhưng, giữa dòng chảy hối hả đó, những món đồ chơi truyền thống vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong lòng công chúng, và tò he chính là một minh chứng sống động.

Là món đồ chơi dân dã đậm hồn quê, tò he (còn gọi là con giống bột) đã vượt ra khỏi lũy tre làng của đồng bằng Bắc Bộ để hiện diện khắp mọi miền đất nước. Dù nhịp sống hiện đại có cuốn đi bao đổi thay, những hình thù ngộ nghĩnh từ thứ bột nặn dân dã đa sắc màu ấy vẫn luôn có sức lôi cuốn mãnh liệt với trẻ thơ, đồng thời khơi gợi miền ký ức tươi đẹp trong lòng nhiều thế hệ.

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu, sinh năm 1985, là người con của làng tò he Xuân La (xã Phượng Dực, Phú Xuyên, Hà Nội). Với hơn 20 năm gắn bó, anh đã thổi hồn vào từng khối bột, gìn giữ, phát triển và lan tỏa niềm đam mê với tò he, mong muốn món đồ chơi dân gian này mãi là món ăn tinh thần nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ.

Mỗi dịp Tết Trung thu về, giữa không khí rộn ràng của đèn lồng cá chép, mặt nạ giấy bồi và mâm cỗ đầy màu sắc, có một món đồ chơi dân gian lặng lẽ tô điểm thêm cho bức tranh lễ hội: đó chính là những con tò he.

Trong dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, những giá trị văn hóa truyền thống đang dần mai một. May mắn thay, vẫn có những người trẻ tâm huyết nỗ lực gìn giữ và thổi một luồng sinh khí mới vào các nét đẹp xưa. Một trong những sự kiện ý nghĩa đó là workshop nặn tò he “Tò Hay He - Nghe chuyện nghề” vừa diễn ra tại Bảo tàng Hà Nội, một chương trình độc đáo giúp giới trẻ khám phá và yêu hơn nghệ thuật nặn tò he - món đồ chơi dân gian đầy màu sắc.

Sáng ngày 17 tháng 1, gần 1.000 học sinh tiểu học đến từ sáu quận, huyện sôi động: Tân Bình, Tân Phú, Phú Nhuận, Quận 12, Hóc Môn và Củ Chi đã cùng nhau hòa mình vào không khí rộn ràng của Ngày hội giao lưu học sinh tiểu học “Xuân gắn kết – Tết yêu thương” năm học 2024-2025. Sự kiện do Phòng GD-ĐT quận Tân Bình đăng cai tổ chức, thực sự đã mang đến một mùa xuân tràn đầy yêu thương và ý nghĩa, đánh thức những giá trị văn hóa Tết cổ truyền trong tâm hồn các em.

Không ai biết chính xác tò he ra đời từ bao giờ, nhưng những câu đồng dao cổ xưa đã minh chứng cho sự tồn tại lâu đời của món đồ chơi này. Ngày nay, ngay giữa lòng Hà Nội, một làng nghề truyền thống vẫn miệt mài lưu giữ nét đẹp văn hóa ấy: làng Xuân La (xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, Hà Nội) – được mệnh danh là cái nôi của nghề nặn tò he, một nghề độc nhất vô nhị. Theo lời kể của những người dân đang gìn giữ nghề tại làng Xuân La, nghề nặn tò he đã có mặt khoảng 400-500 năm trước.

Xưa kia, trong dòng chảy văn hóa dân gian Việt Nam, tò he không chỉ là một món đồ chơi mà còn mang trong mình nhiều ý nghĩa sâu sắc: là thú vui giải trí, là món ăn vặt tuổi thơ, và là cả vật phẩm linh thiêng trong các nghi lễ, cúng bái. Cái tên tò he đã gắn liền với đời sống người dân từ rất lâu, và dù nghề nặn tò he có mặt ở nhiều nơi, nổi tiếng nhất phải kể đến làng Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Theo lời kể của một cụ cao niên trong làng, nghề nặn tò he đã có lịch sử hơn 300 năm, dù đến nay vẫn chưa có tài liệu chính xác xác định thời điểm ra đời cụ thể của nó.

Trên những vỉa hè giờ đây đã vắng bóng những gánh tò he đơn sơ, nhưng trên không gian mạng, môn nghệ thuật dân gian này lại đang sống một cuộc đời mới. Đó là nhờ nghệ nhân Đặng Văn Hậu – người đã thổi hồn ký ức vào từng cục bột, mang tò he đến gần hơn với cuộc sống hiện đại.

Đối với mỗi người dân Việt Nam, tò he không đơn thuần là một món đồ chơi tuổi thơ đầy màu sắc mà còn là một biểu tượng văn hóa dân gian đậm đà bản sắc dân tộc, được gìn giữ và truyền thừa qua bao thế hệ. Món đồ chơi tinh xảo từ bột này ẩn chứa cả một câu chuyện dài về sự sáng tạo, thích nghi và kiên cường của những nghệ nhân giữ lửa nghề.